تا حدود سال ۱۹۱۶، ساخت صابون در خانه یک کار معمول بود. خانواده‌ها با استفاده از خاکستر چوب یا گیاهان و چربی‌های باقی‌مانده حیوانی، صابون مورد نیاز خود را برای شستشوی لباس‌ها و بدنشان تهیه می‌کردند.
در طول جنگ جهانی اول، زمانی که چربی‌های حیوانی به سختی پیدا می‌شد، دانشمندان آلمانی مواد شوینده مصنوعی را توسعه دادند و صابون تجاری متولد شد. به تدریج ساخت صابون خانگی از یک ضرورت به کاری کم‌اهمیت تبدیل شد و این روند کمرنگ شد.
در سال‌های اخیر، افرادی که به سبک زندگی ساده و طبیعی علاقه دارند، دوباره روند ساخت صابون خانگی را احیا کرده‌اند. اما این علاقه تنها مختص کسانی نیست که از شهرهای بزرگ به روستاها نقل مکان می‌کنند یا مخالف مصرف‌گرایی هستند. برای هر کسی که به دنبال خودکفایی است، ساخت صابون خانگی ایده بسیار خوبی محسوب می‌شود.
چرا صابون خانگی؟
- برای جیب شما مفید است: شما می‌توانید با هزینه‌ای کمتر از خرید صابون‌های آماده، صابون‌های دست‌ساز خود را به صورت انبوه تولید کنید. حتی می‌توانید تکه‌های باقی‌مانده صابون‌ها را بازیافت کرده و صابون جدید بسازید.
- برای بدن شما بهتر است: صابون خانگی فاقد مواد شیمیایی مضر احتمالی است که در صابون‌های تجاری یافت می‌شوند. کیفیت بالای آن، به‌ویژه برای افرادی که پوست حساس دارند، تسکین‌دهنده خواهد بود.
- برای محیط‌زیست مفید است: صابون خانگی فاقد مواد مصنوعی است که در صابون‌های تجاری وجود دارد و می‌تواند منابع طبیعی را به خطر بیندازد.
دستورالعمل‌های گام‌به‌گام برای ساخت صابون خانگی به‌راحتی در اینترنت و کتاب‌های آموزشی در دسترس هستند.
اگر آماده‌اید که صابون خانگی خود را بسازید و از مزایای فراوان آن بهرهمند شوید، مراحل کار را بیاموزید و این ۵ نکته مهم را دنبال کنید:
۱. قبل از شروع، مطمئن شوید همه وسایل لازم را دارید.
هیچ چیز بدتر از این نیست که کاری جدید را شروع کنید و در وسط کار متوجه شوید چیزی کم دارید، به‌خصوص وقتی به سراغ کاری دقیق و زمان‌بر مثل ساخت صابون می‌روید.
علاوه بر مواد اصلی (قلیا، آب یا مایع مناسب دیگر، و چربی)، ایستگاه صابون‌سازی شما باید شامل وسایل زیر باشد:
- دستکش لاستیکی و عینک محافظ (مثل عینک ایمنی یا معمولی)
- دو کاسه بزرگ برای مخلوط کردن مواد که واکنشی با قلیا نداشته باشند (پلاستیک محکم، استیل ضدزنگ، شیشه، یا لعاب. از پلاستیک ضعیف، آلومینیوم، قلع یا چوب استفاده نکنید). یک کاسه با لبه برای ریختن مواد مفید خواهد بود.
- قاشق‌ها و ابزارهای مختلف برای هم زدن و اندازه‌گیری: یک قاشق مقاوم در برابر حرارت یا استیل ضدزنگ برای مخلوط کردن قلیا و آب، یک قاشق چوبی، همزن سیمی، یا کاردک لاستیکی برای ترکیب کردن مواد. اگرچه الزامی نیست، یک همزن برقی می‌تواند در زمان و انرژی شما صرفه‌جویی کند. قاشق‌های اندازه‌گیری برای افزودنی‌هایی مثل اسانس‌ها نیز مفید خواهند بود.
- ترازو دقیق برای اندازه‌گیری مایعات.
- دو دماسنج دقیق (مانند دماسنج آب‌نبات یا گوشت) برای تعیین دمای مایعات.
- قالب برای شکل‌دهی به صابون. بهترین مواد برای قالب‌ها شیشه، پلاستیک یا استیل ضدزنگ هستند. چوب یا مقوا نیز با استفاده از کاغذ مومی یا روغنی قابل استفاده‌اند.
- پارچه یا دستمال کاغذی برای پاک کردن ریخت‌وپاش‌ها. به‌ویژه اگر با قلیا کار می‌کنید، چیزی برای تمیز کردن سریع لکه‌ها در دسترس داشته باشید.
این لیست بسته به نوع صابونی که می‌سازید (به نکات ۴ و ۵ مراجعه کنید) و اینکه آیا می‌خواهید موادی مانند اسانس، رایحه یا عناصر تزئینی طبیعی اضافه کنید، ممکن است تغییر کند.
۲. تمام مواد را دقیق اندازه‌گیری کنید.
چه صابون را از ابتدا بسازید و چه تکه‌های باقی‌مانده را برای ساخت صابون‌های جدید استفاده کنید، باید کاملاً طبق دستورالعمل پیش بروید.
یک اندازه‌گیری نادرست می‌تواند منجر به تولید یک دسته صابون با بوی نامطبوع، ظاهر ناخوشایند یا کاملاً خراب شود.
سه راه برای جلوگیری از چنین اشتباهی عبارتند از:
- یک ترازو دقیق (با دقت اندازه‌گیری تا یک‌دهم اونس، اگر ممکن باشد).
- یک ماشین‌حساب قلیا (بسیاری از آن‌ها به صورت آنلاین در دسترس هستند؛ به عنوان مثال، ماشین‌حساب Bramble Berry).
- دو دماسنج دقیق (برای اطمینان از یکسان بودن دمای قلیا/آب و چربی‌ها پیش از ترکیب).
هر روغن مقدار متفاوتی قلیا نیاز دارد تا به صابون تبدیل شود؛ بنابراین، قبل از شروع، حتماً شاخص صابونی‌شدن (saponification index) روغن‌های مورد استفاده خود را بدانید. این شاخص مشخص می‌کند چه مقدار قلیا برای تبدیل روغن به صابون لازم است.
۳. خطرات کار با قلیا را بشناسید — یا از آن استفاده نکنید.
یکی از مواد اصلی در ساخت صابون، یک ماده خورنده به نام سدیم هیدروکسید یا قلیا است.
اگرچه مردم قرن‌هاست بدون مشکل خاصی از قلیا برای ساخت صابون خانگی استفاده می‌کنند، این ماده خطرناک است و کار با آن نیازمند دقت و توجه فراوان است.
قلیا، چه به صورت دانه‌ای، پولکی یا پلت، می‌تواند مواد را تخریب کند، رنگ‌ها را از بین ببرد، پارچه‌ها را ضعیف کند و از همه خطرناک‌تر، باعث سوختگی پوست یا چشم شود.
برای جلوگیری از این خطرات:
- لباس آستین بلند بپوشید.
- از دستکش لاستیکی و عینک یا عینک محافظ استفاده کنید (حتی باقی‌مانده صابون خام نیز ممکن است خطرناک باشد، بنابراین هنگام تمیز کردن نیز دقت کنید).
اگر قلیا با پوست شما تماس پیدا کرد، فوراً سرکه بمالید تا آن را خنثی کند؛ اگر قلیا روی سطحی ریخت، بلافاصله با آب و مواد شوینده آن را بشویید.
حتی بخارات قلیا نیز می‌توانند باعث سوختگی شوند، بنابراین در محیطی با تهویه مناسب کار کنید. اگر به دنبال روشی ساده‌تر و ایمن‌تر برای ساخت صابون در خانه هستید، گزینه‌های دیگری نیز وجود دارند.
یکی از این روش‌ها، ذوب و ریختن (Melt and Pour) یا قالب‌ریزی صابون است. در این روش، شما بلوک‌های پایه صابون را ذوب کرده و سپس اسانس‌ها، رایحه‌ها یا رنگ‌های دلخواه خود را به آن اضافه می‌کنید. این فرآیند نیازی به استفاده از قلیا ندارد و برای مبتدیان انتخاب خوبی است.
۴. تکنیک‌های مختلف ساخت صابون خانگی را امتحان کنید.
یکی از مزایای عالی ساخت صابون در خانه این است که می‌توانید تمام مواد تشکیل‌دهنده آن را کنترل کنید.
همچنین گزینه‌های مختلفی برای روش ساخت صابون وجود دارد. شما محدود به فرآیند استاندارد افزودن قلیا/آب به چربی‌هایی مانند پیه، چربی خوک یا روغن زیتون (که به آن روش سرد یا Cold Process می‌گویند) نیستید.
یک روش کمتر شناخته شده، فرآیند گرم (Hot Process) است. در این روش، قلیا/آب و چربی را با هم حرارت می‌دهند تا بجوشند و تا زمان صابونی‌شدن کامل، آن‌ها را می‌پزند.
صابون ساخته شده با روش گرم (Hot Process) نسبت به روش سرد زمان کمتری برای عمل‌آوری نیاز دارد و می‌توان آن را در فر یا آرام‌پز درست کرد.
اگر از استفاده از قلیا احساس نگرانی می‌کنید یا به دنبال یک پروژه سرگرم‌کننده و ساده برای انجام با کودکان هستید، روش ذوب و ریختن (Melt and Pour) را امتحان کنید. این روش دقیقاً همان‌طور که به نظر می‌رسد انجام می‌شود: بلوک‌های پایه صابون را ذوب می‌کنید، مواد دلخواه خود را اضافه می‌کنید و سپس آن را در قالب‌ها می‌ریزید.
بازسازی (Rebatching) یا آسیاب‌کردن دستی صابون یکی دیگر از گزینه‌هاست. سازندگان صابون اغلب از این روش برای اصلاح خطا در یک دسته صابون سرد استفاده می‌کنند، اما شما می‌توانید با یک قالب صابون ساده و بدون عطر که از فروشگاه خریداری شده و چند ماده دیگر، صابون دستی خود را بسازید.
برای این کار، صابون را رنده می‌کنید، با یک مایع ترکیب کرده، ذوب می‌کنید، افزودنی‌های مورد نظر خود را اضافه می‌کنید و سپس آن را در قالب‌ها می‌ریزید. این روش ساده‌ای است برای شروع ساخت صابون و همچنین به شما اجازه می‌دهد یک قالب صابون معمولی را به چیزی خاص تبدیل کنید.
اگر به دنبال تکنیک‌های پیچیده‌تر و خلاقانه‌تر هستید، می‌توانید صابون نمدی، صابون مایع، یا حتی صابون‌های طناب‌دار کلاسیک را امتحان کنید.
۵. با دستورالعمل‌های مختلف آزمایش کنید — یا دستور خود را ایجاد کنید.
اگر قصد دارید صابون خود را در خانه بسازید، باید از آزادی عمل این کار نهایت استفاده را ببرید.
در ساخت صابون از ابتدا، می‌توانید از روغن‌های حیوانی مانند پیه گاو یا روغن‌های گیاهی مانند آفتابگردان یا کانولا استفاده کنید. همچنین می‌توانید به جای آب، از مایعات دیگری مانند شیر، چای یا حتی آبجو بهره بگیرید.
علاوه بر مواد اولیه اصلی صابون، گزینه‌های زیادی برای افزودنی‌ها وجود دارد:
- روغن‌های اسانسی مانند رزماری، ترنج، و اسطوخودوس.
- روغن‌های گیاهی مانند روغن پالم، نارگیل و زیتون.
- روغن‌های معطر مانند وانیل، رز و نعناع.
- رنگ‌های طبیعی از خاک رس، گیاهان، روغن‌ها، ادویه‌ها یا گیاهان دارویی.
- موارد تزئینی مانند گلبرگ‌های گل.
بهترین روش این است که یک دستورالعمل پایه برای صابون پیدا کنید که آن را دوست دارید و سپس افزودنی‌های دلخواه خود را به آن اضافه کنید.
قبل از استفاده از افزودنی‌ها، حتماً در مورد آن‌ها تحقیق کنید — برخی ممکن است در صابون مؤثر نباشند، برخی دیگر ممکن است پس از افزودن به صابون خراب شوند، و روغن‌های اسانسی باید با یک روغن حامل مانند روغن زیتون ترکیب شوند تا خواص تحریک‌کننده آن‌ها خنثی شود.
صابون‌های خانگی محبوب شامل موارد زیر هستند:
- صابون شیر نارگیل که به جای آب از شیر نارگیل استفاده می‌کند و کف کرمی ایجاد می‌کند.
- صابون‌های کاستیلی که فقط از روغن زیتون ساخته می‌شوند.
- صابون اسطوخودوس که با ترکیب روغن‌های اسانسی دیگر مانند پچولی و پرتقال غنی می‌شود.
وقتی در ساخت صابون خانگی راحت شدید، احتمالاً با تکه‌های باقی‌مانده صابون یا دسته‌هایی که مطابق انتظار شما درنیامده‌اند مواجه خواهید شد. به جای دور ریختن آن‌ها، دوباره از آن استفاده کنید:
- صابون‌ها را بازسازی کنید و به عنوان هدیه برای دوستان آماده کنید.
- تراشه‌های صابون را در وان بریزید تا یک حمام لوکس داشته باشید.
- یا تکه‌های باقی‌مانده را به دسته‌های جدید اضافه کنید تا یک جلوه خال‌خالی و رنگارنگ ایجاد کنید.
